Posłuszeństwo wiernych wobec zwierzchników kościelnych nie jest posłuszeństwem absolutnym. W Kościele, a może zwłaszcza w nim, obowiązuje zasada: „Trzeba bardziej słuchać Boga niż ludzi” (Dz 5, 29) – pisze były przewodniczący Kongregacji Nauki Wiary, kard. Gerhard Müller na temat posłuszeństwa wobec papieża i biskupów. Czy zatem papież może się mylić? I kiedy obowiązuje nas posłuszeństwo wobec niego?
Duchowa władza Urzędu Nauczycielskiego przejawia się w tym, że może on w wolności, bez ingerencji jakiejkolwiek władzy doczesnej, domagać się posłuszeństwa wiernych treściom objawienia (nieomylność). Odzwierciedla to zależną i służebną rolę papieża oraz biskupów wobec słowa Bożego w jego historycznej obecności i pełni w Jezusie Chrystusie, wcielonym Słowie.
To Chrystus jest jedynym Mistrzem (Mt 23, 10), który głosi nam „słowa życia wiecznego” (J 6, 68), a Piotr, apostołowie i wszyscy ochrzczeni są Jego uczniami, dla siebie nawzajem braćmi i siostrami, dziećmi jednego Ojca w niebie. Nie przeszkadza to jednak w żaden sposób wybraniu przez Jezusa niektórych spośród naśladowców na apostołów oraz udzielenia im władzy nauczania i przewodzenia.
ZOBACZ NIEZWYKŁĄ KSIĄŻKĘ KARD. Müllera „JEDNOŚĆ WIARY”
Zostało im przekazane „słowo jednania” – misja działania w imieniu Chrystusa i Boga Ojca dla zbawienia świata (zob. 2 Kor 5,19 i nast.). Zmartwychwstały Pan, któremu dana jest wszelka władza w niebie i na ziemi, posyła na cały świat apostołów, a poprzez nich także ich następców na urzędzie biskupim z następcą Piotra – papieżem – na czele, aby czynili uczniami wszystkich, którzy uwierzą, i chrzcili ich w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego (zob. Mt 28, 18–19).
Swoje słowa Chrystus ogłasza treścią i kryterium nauczania apostołów (zob. Dz 2, 42) i Kościoła, wzywając ich, by uczyli ludzi zachowywać wszystko, co im przykazał (Mt 28, 20). Na tym bowiem polega pewność wiary chrześcijańskiej, że ludzkie słowo apostołów, a następnie biskupów, jest w rzeczywistości boskim słowem zbawienia, które przechodzi przez pośrednika-człowieka, ale od niego nie pochodzi (zob. 1 Tes 2, 13).
Na straży Słowa
Odpowiadając na reformacyjną zasadę sola scriptura, definiującą Biblię zarówno jako zasadę treści, jak i formalną zasadę pewności wiary, Sobór Trydencki podkreśla, że „święta Matka Kościół, do którego należy wydanie sądu o prawdziwym znaczeniu i wyjaśnianiu Pisma Świętego”, nigdy nie będzie go „pojmował i wyjaśniał inaczej, jak zgodnie z jednomyślnym przekonaniem Ojców”.
Do tej fundamentalnej hermeneutyki katolicyzmu nawiązuje Vaticanum II, stwierdzając: „Urząd […] Nauczycielski nie jest ponad słowem Bożym, lecz jemu służy, nauczając tylko tego, co zostało przekazane. Z rozkazu Bożego i przy pomocy Ducha Świętego słucha on pobożnie słowa Bożego, święcie go strzeże i wiernie wyjaśnia. I wszystko, co podaje do wierzenia jako objawione przez Boga, czerpie z tego jednego depozytu wiary” (DV 10).
Panuje powszechna zgoda co do tego, że Pismo Święte jest słowem Bożym i je zawiera. Ponieważ jednak zostało przekazane w języku ludzkim, nie posiada samo w sobie tej jednoznaczności przekazu, jaką przypisują mu protestanci. Potrzebna jest interpretacja dokonana przez człowieka – nauczyciela wiary z upoważnienia Ducha Świętego, który reprezentuje również jego autorytet wobec słuchaczy słowa Bożego poprzez ludzkie słowa i decyzje.
Decydować nie może osąd prawdy pojedynczego chrześcijanina, ponieważ objawienie zostało powierzone Kościołowi jako całości. Dlatego Urząd Nauczycielski jest istotnym elementem jego misji. Przekazywanie wiernym oraz potencjalnym słuchaczom Ewangelii jednoczącego i autentycznego słowa Bożego w niezmienionej i niezafałszowanej postaci aż do skończenia świata jest możliwe wyłącznie za pomocą żywego Magisterium papieża oraz biskupów.
Czego nie wolno papieżowi?
„Historia dogmatów” nie przynosi nam zasadniczo nowych treści wiary, ponieważ objawienie osiągnęło absolutny punkt szczytowy i całą pełnię w Chrystusie. Na papieżu, przewodniczącym Urzędu Nauczycielskiego biskupów i zasadzie jedności Kościoła w prawdzie, spoczywa zadanie zachowywania całej prawdy objawienia przy formułowaniu nowych wersji symbolu wiary służących jego aktualizacji. Nie wolno mu niczego dodawać do objawienia dostępnego dla nas w Piśmie i Tradycji ani zmieniać treści dotychczasowych definicji dogmatycznych.
W pewnych okolicznościach ma jednak prawo i obowiązek nadawania wyznaniu wiary nowego brzmienia – nova editio symboli, jak to ujmuje św. Tomasz z Akwinu – aby zapewnić jedność wiary i Kościoła. „Nauka Chrystusa i Apostołów wyczerpująco wyjaśnia prawdę wiary. Ponieważ jednak przewrotni ludzie, na swoją zgubę, przekręcają naukę apostolską, inne nauki i pisma, jak to czytamy u Piotra, dlatego z biegiem czasu (temporibus procedentibus) wobec powstających błędów, wyjaśnianie wiary stało się koniecznością” (S. th. II-II, q. 1, a. 10, ad 1).
Magisterium opiera się na oświeconym przez Ducha Świętego zmyśle wiary ludu Bożego – wszystkich wiernych pod przewodnictwem pasterza (LG 12) – ale także na dorobku teologów. Bez teologicznego gruntu przygotowanego przez św. Atanazego i ojców kapadockich niemożliwe byłoby ani sformułowanie nicejskiego wyznania wiary, ani jego obrona i doprecyzowanie na kolejnych soborach, tak samo jak bez pracy najwybitniejszych teologów epoki nie ukazałyby się dekrety Tridentinum. Sobór Watykański II, głosząc wierny i pełny przekaz objawienia przez Urząd Nauczycielski na mocy charyzmatu i nieomylności papieża oraz soborów, nie zapomina dodać: „Zgodnie […] ze swym urzędem i powagą sprawy papież i biskupi pilnie dokładają starań, stosując odpowiednie środki, aby badać je jak należy i w sposób odpowiedni wyrażać, żadnego natomiast nowego objawienia publicznego, które by należało do boskiego depozytu wiary, nie otrzymują” (LG 25).
Papież został postawiony przez Chrystusa na czele apostołów jako ich widzialna głowa, a tym samym „trwała i widzialna zasada i fundament jedności i wspólnoty” (LG 18). Odnosi się to w szczególności do nauczania Kościoła, ale także do zarządzania jego środkami łaski w postaci sakramentów. W Nauce o Komunii pod dwiema postaciami i o Komunii dzieci Tridentinum stwierdza, że Kościół posiada władzę zmieniania zewnętrznych obrzędów sakramentalnych, ale odmawia mu prawa do ingerowania w istotę sakramentów (salva illorum substantia).
Skoro Sobór Trydencki w Kanonach o najświętszym sakramencie pokuty określa, że koniecznym elementem sakramentu pokuty są trzy akty penitenta – skrucha połączona z postanowieniem, by już więcej nie grzeszyć, spowiedź i zadośćuczynienie, to tą nauką związani są również przyszli papieże i biskupi. Nie mogą oni dowolnie szafować sakramentalnym rozgrzeszeniem czy przyznawać kapłanom władzy udzielania odpuszczenia grzechów, których przystępujący do sakramentu nie żałuje lub których nie zamierza zaniechać. Żaden człowiek nie może przezwyciężyć wewnętrznej sprzeczności pomiędzy działaniem sakramentu, czyli nawiązaniem nowej wspólnoty życia z Chrystusem w wierze, nadziei i miłości a brakiem odpowiedniej dyspozycji penitenta.
Kiedy mamy słuchać papieża?
Należy przy tym pamiętać, że przedmiotem „wiary boskiej i katolickiej” są wyłącznie definicje dogmatyczne. Doktrynalne wypowiedzi Kościoła mają różną wagę, w związku z czym wymaga się w odniesieniu do nich różnego stopnia posłuszeństwa, odpowiednio do ich teologicznego stopnia pewności. I na odwrót oczywiste jest, że ani papież, ani biskup nie mogą od nikogo żądać, by nauczał lub działał w sprzeczności z naturalnym prawem moralnym. Żaden człowiek nie może być zmuszany do postępowania wbrew własnemu sumieniu, nawet gdyby było to sumienie błędne.
Posłuszeństwo wiernych wobec zwierzchników kościelnych nie jest zatem posłuszeństwem absolutnym, a zwierzchnik nie może się takiej uległości domagać, ponieważ i on, i członek jego trzody są synami tego samego Ojca i uczniami tego samego Nauczyciela. Trudniej jest nauczać niż narzucać, bo wiąże się to z większą odpowiedzialnością wobec Boga. Również w Kościele, a może zwłaszcza w nim, obowiązuje zasada: „Trzeba bardziej słuchać Boga niż ludzi” (Dz 5, 29).
Jeżeli na sprawowanie władzy w Kościele zaczynają wpływać prywatne opinie lub ograniczenia duchowe i moralne, konieczna jest merytoryczna krytyka, a może nawet osobiste upomnienie, zwłaszcza ze strony współbraci w kapłaństwie.
Niezbywalnym zadaniem kurii rzymskiej reprezentowanej przez kolegium kardynałów oraz Kongregację Nauki Wiary jest wspieranie papieża w nauczaniu i równoważenie jego ewentualnych jednostronnych wypowiedzi.
Święty Tomasz z Akwinu, którego nikt nie posądzi o relatywizację papieskiego prymatu i cnoty posłuszeństwa, interpretował konflikt w Antiochii (Ga 2, 11) podobnie jak przed nim uczynił to już św. Augustyn. Utrzymywał mianowicie, że w pewnych okolicznościach braterskie upomnienie jednego apostoła przez drugiego bądź krytyka wobec zajmującego wyższe stanowisko jest nie tylko prawem, lecz wręcz obowiązkiem (Comm. in Gal. 2, 11, cap. II, lect. 3).
Pełnia władzy apostolskiej nie oznacza nieograniczonego zwierzchnictwa w sensie świeckim, lecz wręcz przeciwnie – jego rygorystyczne ograniczenie do gwarantowania jedności Kościoła w tożsamości jego wiary w Syna Bożego, zesłanego w „pełni czasów” (zob. Ga 4, 4–6). Powierzona władza jest najściślej powiązana z objawieniem. Jednak Piotr może utrzymywać wspólnotę wierzących – którą Szatan wstrząsa i przesiewa, by oddzielić ziarna od plew – w wierności Chrystusowi wyłącznie mocą Bożą. „Ja prosiłem za tobą, żeby nie ustała twoja wiara (ut non deficiat fides tua)” (Łk 22, 32). Nie ma też w Kościele i w świecie żadnej siły, która przeszkodziłaby papieżowi w utwierdzaniu jego braci w wierze (tu conversus confirma fratres tuos, Łk 22, 32).
ZOBACZ WIĘCEJ W KSIĄŻCE KARD. Müllera „Jedność Wiary”
No Comments